Sułtanka Matka (Valide Sultan) — Tytuł nadawany prawnej matce sułtana w chwili objęcia przez niego tronu. Pierwszą matką która otrzymała ten tytuł był matka Sułtana Sulejmana Wspaniałego Sułtanka Ayşe Hafsa. Matki, które zmarły przed wstapieniem syna na tron Osmański nigdy nie otrzymywały tego tytułu (między innymi Sułtanka Hürrem i Sułtanka Mahfiruze). W Imperium Osmańskim Valide Sultan była drugą najważniejszą osobą w państwie zaraz po Sułtanie. Historycznie w szczególnych przypadkach Sułtankami Matkami zostawały babki, macochy lub nawet siostry Padyszacha.
Znaczenie[]
Valide (والده) dosłownie znaczy „matka” w języku osmańskim.
Sultan (سلطان) jest słowem arabskiego pochodzenia, a jego oryginalne znaczenie to „władza” lub „panowanie”. Na początku XVI wieku tytuł ten, noszony zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety należące do dynastii osmańskiej, zastąpił inne tytuły noszone przez prominentnych członków rodziny panującego, przede wszystkim hatun dla kobiet i bej dla mężczyzn. Takie użycie leżało u podstaw osmańskiej koncepcji suwerennej władzy jako przywileju rodziny.
W tradycji europejskiej osmański władca był znany jako „sułtan”, ale sami Osmanowie dla jego określenia używali tytułu padişah (cesarz) lub hünkar. Oficjalny tytuł cesarza zawierał słowa „sultan” oraz „chan”, np.:Sułtan Sulejman Chan. Do dzieci sułtana zwracano się oficjalnie, tytułując je „sultan”, przy czym w przypadku cesarskich książąt (Şehzade) umieszczano tytuł przed imieniem, a w przypadku cesarskich księżniczek po imieniu, na przykład Şehzade Sultan Mehmed i Mihrimah Sultan, syn i córka Sułtana Wspaniałego. Tak jak cesarskie księżniczki, również matka i główne małżonki nosiły ten tytuł po swoim imieniu, np.: Ayşe Hafsa Sultan, matka Sulejmana i pierwsza valide sultan i Hürrem Sultan,główna żona Sulejmana i pierwsza haseki sultan. Ewolucja używania tego tytułu odzwierciedlała zmiany we władzy wśród kobiet z rodziny sułtańskiej, szczególnie w okresie tzw. sułtanatu kobiet, kiedy pozycja głównej żony uległa osłabieniu na przestrzeni XVII wieku. Główna żona straciła tytuł „sultan”, zastąpiony przez „kadinefendi”. Odtąd tylko matka panującego sułtana była jedyną osobą nie mającą w żyłach cesarskiej krwi, noszącą tytuł „sultan”.
Rola i pozycja[]
Valide sultan było przypuszczalnie najważniejszym po sułtanie stanowiskiem w Imperium Osmańskim. Jako matka sułtana, zgodnie z islamską tradycją („Prawo matki jest prawem Boga”), valide sultan mogła mieć znaczny wpływ na sprawy państwowe. Miała dużą władzę na dworze, swoje własne komnaty, zawsze sąsiadujące z komnatami syna i personel administracyjny. Valide sultan miała również dostęp do poważnych środków ekonomicznych i często finansowała duże projekty architektoniczne. Szczególnie w XVII wieku, okresie znanym jako Sułtanat kobiet, kiedy sułtanami byli niekompetentni mężczyźni lub wręcz dzieci, rola kolejnych valide sultan poważnie wzrosła.
Sułtanat kobiet rozpoczęła Roksolana (1505–1558), kontynuowała Mihrimah Sultan (1522-1578), a następnie Nurbanu Sultan (1525–1583), matka Murada III. Najpotężniejszymi i najbardziej znanymi valide sultan i haseki sultan w historii imperium osmańskiego były Roksolana, Mihrimah, Nurbanu, Safiye (1550–1619), Kösem (1590–1651) i Turhan (1627-1683).
Kobiety z haremu, które były niewolnicami, formalnie nigdy nie stawały się żonami sułtana (z wyjątkiem Roksolany, Nurbanu i Kösem). Jednakże ich dzieci otrzymywały pełnię praw w świetle prawa islamskiego, jeśli zostały uznane przez ojca.
Sułtanki Matki[]
- Sułtanka Ayşe Hafsa (Intronizacja Syna Sułtana Sulejmana Wspaniałego) 1520-1534
- Sułtanka Mihrimah (intronizacja brata Sułtana Selima II, bratanka Sułtana Murada III) 1566-1574
- Sułtanka Nurbanu (Intronizacja syna Sułtana Murada III) 1574-1583
- Sułtanka Safiye (Intronizacja syna Sułtana Mehmeda III) 1595-1603
- Sułtanka Handan (Intronizacja syna Sułtana Ahmeda I) 1603-1606
- Sułtanka Halime (Intronizacja syna Sułtana Mustafy I) 1617-1618, 1622-1623
- Sułtanka Kösem (Intronizacja synów Sułtana Murada IV, Sułtana Ibrahima I i wnuka Sułtana Mehmeda IV) 1623-1651
- Sułtanka Turhan (intronizacja syna Sułtana Mehmeda IV) 1651-1683
- Sułtanka Dilaşub (intronizacja syna Sułtana Sulejmana II) 1683-1687
Sułtanki które zmarły przed wstąpieniem syna na tron[]
- Sułtanka Hürrem (zmarła w 1558 roku, 8 lat przed wstąpieniem na tron Selima)
- Sułtanka Mahfiruze (zginęła podczas oblężenia pałacu zorganizowanego przez Sułtankę Safiye)
- Sułtanka Muazzez (zginęła podczas pożaru Starego Pałacu- nie ukazane w serialu)
Inne[]
- Sułtanka Hümaşah po śmierci Sułtanki Handan na prośbę Sułtana Ahmeda objęła władze nad haremem oraz przejęła wszystkie prawa i obowiązki, które przysługiwały Sułtance Matce. Jednakże oficjalnie nigdy otrzymała tego tytułu i niedługo potem była zmuszona powrócić do Egiptu.
- Historycznie tytuł Valide Sultan otrzymała także Sułtanka Mihrimah, po intronizacji brata Sułtana Selima II
- Sułtanka Safiye miała zostać Valide Sultan i regentką wnuka Sułtana Mustafy I, jednakże zaplanowany przez nią zamach na życie Sułtana Ahmeda I zakończył się niepowodzeniem i władca powrócił do stolicy żywy przerywając ceremonię koronacji.
- właściwie to jedna z teorii mówi iż Sułtanka Mahfiruz Hatice mogła nie posiadać tytułu Sułtanki Matki ale według drugiej posiadała owy tytuł
- pierwszą Valide Sultan (Sułtanką Matką) była Sułtanka Ayşe Hafsa (u syna Sułtana Sulejmana I) a ostatnią Sułtanka Rahime Perestu (u pasierba Sułtana Abdulhamida II, po śmierci jego biologicznej matki).
- Przed panowaniem sułtana Sulejmana i powstaniem tzw, sułtanatu kobiet, matki sułtanów były nazywane mehd-i ulya (kolebka najwyższego)
- Najdłużej panującą sułtanką matką była Turhan - 32 lata, najkrócej Handan i Halime - 3 i 4 lata.